Zopas stelden Openbaar Kunstbezit Vlaanderen en Toerisme Vlaanderen in de Sint-Martinuskerk te Aalst met trots het project Vlaamse Meesters in Situ voor. Op meer dan 40 unieke locaties in Vlaanderen, kan je schilderijen bewonderen op hun oorspronkelijke plaats. Een van die verborgen parels is het altaarstuk ‘De Heilige Rochus’ in de Sint-Martinuskerk. Pieter Paul Rubens schilderde dit meesterwerk in opdracht van de Aalsterse hop- en graanhandelaars. Nog tot en met 30 september 2019 kan je dit prachtige werk op een unieke manier beleven: Via een metershoge trap sta je oog in oog met de personages. Een touchscreen geeft je extra informatie over het kunstwerk, zijn maker, de context waarin het geschilderd werd en het andere waardevolle erfgoed van de Sint-Martinuskerk. Het unieke werk en verhaal van Rochus worden ook op kindermaat verhaald.
In 1619 besloot het gilde van de hop- en graanhandelaren in Aalst om een altaar voor haar patroonheilige Sint-Rochus op te richten. De gildebroeders bestelden bij Rubens een schilderij waarin Sint-Rochus aangesteld wordt tot voorspreker van pestlijders. Rubens voltooide het doek tussen 1623 en 1626. Hij maakte er een dramatische en originele compositie van. Rochus knielt neer en kijkt over zijn schouder naar Christus, die dynamisch achter hem oprijst. Christus wijst naar een engel die een bord draagt met de woorden: ‘U zult een beschermer zijn tijdens pestepidemieën’. Vlakbij zit de hond die Rochus brood bracht toen de heilige zelf bijna overleed aan de pest. Onderaan liggen pestlijders koortsig op hulp te wachten.
Rubens schilderde dit doek op het hoogtepunt van zijn loopbaan. In 1626 stierf zijn vrouw Isabella Brant, naar men vermoedt aan de pest. “Ik heb werkelijk een uitmuntende gezellin verloren, die men met recht en rede kon, ja moest, liefhebben…”, schreef hij hierover aan een vriend. Volgens de legende schilderde Rubens dit doek op acht dagen tijd in de abdij van Affligem, waar hij dikwijls logeerde. Hij zou zo tevreden zijn geweest over de snelle betaling, dat hij het schilderijtje met de Madonna en de twee Rochustafereeltjes onderaan cadeau gaf aan het gilde.
Op 16 augustus 1794 roofden de Fransen het werk en brachten het naar het Louvre. Daar hing het samen met de Kruisafneming van Rubens, geroofd uit de kathedraal van Antwerpen. In 1815 keerde het schilderij van Sint-Rochus terug naar Aalst. De pest was geen abstract begrip voor mensen in de zeventiende eeuw. Europa werd nog regelmatig geteisterd door opstoten van de epidemie. Ook in Aalst was eeuwenlang een pestkerkhof. De Aalstenaren wisten dus goed waar het in dit beroemde schilderij om ging.
De Sint-Martinuskerk is een mooi voorbeeld van Brabantse gotiek in Oost-Vlaanderen. Sint-Maarten is de patroon van de kerk sinds de 14de eeuw, voordien was het gebedshuis toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw. Het koor is opgetrokken aan het einde van de 15de eeuw. Hierbij was bouwmeester Herman de Waghemakere betrokken. In de loop van de 16de eeuw bouwde men het transept, deels onder leiding van Laurens Keldermans. Men had een langer schip en een westtoren voorzien, maar door de godsdiensttroebelen vanaf 1568 en de daarmee gepaard gaande economische crisis bleef het bij de huidige drie traveeën. Uiteindelijk werd de kerk in 1660 voltooid.
In de 19de eeuw volgde een eerste restauratie in de geest van de neogotiek. Tijdens deze campagne kwamen middeleeuwse muurschilderingen aan het licht. De kerk doorstond de beide wereldoorlogen vrij goed. Op 29 maart 1947 woedde echter een zware brand. N. Van Malleghem leidde de herstellingswerken. De Sint-Martinuskerk ondergaat nu opnieuw een grondige restauratie, die nog enkele jaren in beslag zal nemen.
